کد مطلب:46106 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

آيا اين گفته كه «حقيقت يك امر نسبي است» صحيح است؟

نظريه نسبي بودن حقيقت و خطاء با صرف نظر از واقعنمايي علم، و واقع گرايي انسان، و رئاليست بودن تمام افراد بشر، كاملاً قابل توجيه است، امّا با توجه به واقع نمايي علم و رئاليست بودن انسانها، حقيقت جز يكي نميتواند باشد و نسبي بودن حقيقت و خطاء افسانهاي بيش نيست.
انسانهايي كه در خانههاي بزرگ و چند هزار متري زندگي ميكنند، در نظر آنها فضاي حياط يك مدرسه پانصد متري، بسيار كوچك است، در حالي كه براي انسانهايي كه در خانههاي پنجاه و شصت متري زندگي ميكنند اين فضا يك فضاي وسيع است، هر كدام با خصوصيت ذهني و انس قبلي خود درباره فضاي حياط مدرسه، داوري ميكنند و هر دو راست و حقيقت ميگويند، ولي ازآن جا كه كوچكي و بزرگي يك امر، نسبي است و واقعيت و عينيتي جز نسبت ندارد، ميتواند هر كدام در ظرف خود راست و استوار باشد، ولي اگر بنا شد هر دو نفر درباره متراژ حياط سخن بگويند متراژ حياط در نظر هر دو، از پانصد متر تجاوز نميكند و چون يك واقعيت بيش ندارد، يك حقيقت بيش نيز نخواهد داشت.
خلاصه آن جا كه اين دو نفر با خصوصيات ذهني خود درباره فضاي حيات قضاوت ميكنند ممكن است هر دو قضاوت به دو اعتبار صحيح باشد، ولي آنجا كه در قضاوت خود از چنين خصوصيات صرفنظر مينمايند و با خود واقع سروكار پيدا ميكنند، و به علم و آگاهي خود از ديده واقع نمايي مينگرند، مثلاً ميخواهند مساحت واقعي زمين را معيّن كنند، قطعاً حقيقت يكي بيش نخواهد بود.
درباره دو احساس مختلفي كه به انسان دست ميدهد، جريان از اين قبيل است، دستي كه در ميان آب گرم قرار دارد، از حرارت آن متأثّر ميشود و حرارت آب روي اعصاب دست اثر ميگذارد، همچنين دست ديگري كه در ميان آب سرد قرار دارد، سردي آب روي اعصاب دست اثر گذارده و آن را متأثّر ميسازد، اگر هر دو دست خود را در ميان آب ملايم وارد كنيم دو احساس مختلف به ما دست ميدهد، اين احساس مختلف مربوط به سوم نيست، يعني آب سوم هم گرم و هم سرد نيست، بلكه مربوط به تأثّري است كه هر دو دست از آب خارج پيدا كرده است اگر ميگوييم اين آب هم سرد است و هم گرم به يك معني هر دو صحيح است و به يك معني هر دو غلط و يا لااقل يكي غلط است.
اگر مقصود اين است كه اعصاب يك دست از آن آب، احساس سردي، و اعصاب دست ديگر، از آن آب احساس گرمي ميكند، اين سخن صحيح و استوار است، يعني يكي ميگويد كه من از اين آب احساس سردي ميكنم، و آن ديگري ميگويد من از اين آب احساس گرمي ميكنم اتّفاقاً هر دو، راست ميگويند ولي اگر مقصود اين است كه اين آب هم سرد و هم گرم است، چنين گزارشي خطا و دروغ است، زيرا آب آب مورد نظر حرارت معيّني دارد كه هرگز از آن تجاوز نميكند و نميتواند هم سرد و هم گرم باشد، اشتباه گوينده اين جاست كه هر دو احساس مختلف خود را، (گرمي و سردي) به جاي اين كه به اعصاب خود نسبت دهد، به آب نسبت ميدهد و اين نسبت سبب ميشود كه انسان حقيقت را يك امر نسبي تلقي كند، تمام سخن اين جاست كه آيا دستها احساس سردي و گرمي ميكنند يا آب سرد و گرم است، يعني مثلاً هم 20 درجه بالاي صفر و هم 2 درجه زير صفر ميباشد.

---

: آية الله جعفر سبحاني
شناخت در فلسفة اسلامي